Herenigd, maar dan?

“Guck mal, das ist der Papa”. Pas na deze woorden van haar zoontje ziet de vrouw het: de haveloze, verslagen man op de stoep is haar echtgenoot, die jaren tevoren strak in het uniform naar de glorieuze oorlog vertrok. Harald Jänher wijdt in Wolfszeit (2019) een heel hoofdstuk aan de Heimkehr der ausgebrannten Männer na WO II. Een moeizame terugkeer naar een vrouw die mannenberoepen heeft uitgeoefend en zonder hem heeft overleefd. Alleen het naoorlogse tekort aan mannen verhinderde dat aan de traditionele mannelijke dominantie een einde kwam, stelt Jähner.

Vreemd veilig
Wolfszeit. Deutschland und die Deutschen 1945-1955 is een geschiedwerk. In de fictie is de problematiek van de hereniging niet vaak beschreven en zelden vanuit het standpunt van de vrouw. Een geslaagde uitzondering is 22 Brittannia Road van de Britse Amanda Hodgkinson. Zij debuteerde met het nu hoogst actuele boek in 2012, tien jaar vóór de huidige massale scheiding van Oekraïense gezinnen. De mannen trekken daarbij ten strijde en de vrouwen vertrekken met hun kinderen naar veilige gebieden, vaak in onbekende buitenlanden.

22 Brittannia Road is het adres in Ipswich waar een Pools stel de draad weer probeert op te pakken. Hij is na de Duitse bezetting van Polen in het verre Frankrijk terechtgekomen. Zij heeft met haar zoontje in de Poolse bossen de Nazi-terreur overleefd, soms met rauwe eieren en boomschors als enig voedsel. De materiële herstart is lastig, maar het terugvinden van de liefde voor elkaar is nog moeilijker.  

Verre vriend
In Nederland produceerden de schrijvers Charles den Tex en Anneloes Timmerije Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd (2014). Na de Japanse verovering van het toenmalige Nederlands Indië komt de echtgenote in een Jappenkamp terecht. Haar echtgenoot is piloot en vlucht naar Australië. De roman houdt het midden tussen een historisch reconstructie en een roman. Voor beide partners geldt echter dat abscence makes the heart grow fonder. Het is dus een verhaal dat Oekraïense vluchtelingen meer hoop geeft dan Brittannia Road. Dat laatste boek is wel realistischer, vrees ik.

Met dank aan Cécile Sanders (research) en Angeline Jansen (eindredactie)

 De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld

Vrouwelijke helden krijgen zelden erkenning

Het lijkt zo’n populair romanthema, gedwongen afscheid en een onzeker weerzien. Het gebeurt in elke oorlog, dat de mannen ten strijde trekken, om terug te keren als helden, al dan niet gehandicapt. Of als lijk. De vrouwen moeten met de kinderen eindeloos in de rij staan, bij de douane of de bakker. Of spelletjes met de kinderen doen in de schuilkelder. Hun toekomst is net zo grimmig als die van hun man, maar heldendom zal hun niet ten deel vallen.

Samen sterk
Van hun man gescheiden vrouwen worden zelden romanfiguren. Mannelijke romanhelden zijn er in overvloed, terwijl ook de anti-helden bij schrijvers populair zijn. In Im Westen nichts Neues beschrijft Erich Maria Remarque hoe zijn hoofdpersoon aan het eind van zijn verlof afscheid neemt van zijn moeder. Die heeft zich steeds ingehouden, maar stelt nu de hamvraag:
“War es sehr schlimm draussen, Paul?” Haar zoon weet niet wat hij daarop moet zeggen, de hel van de loopgravenoorlog beschrijven lijkt hem zinloos. Tenslotte antwoordt hij geruststellend:
“Wir sind ja mit vielen zusammen, da ist es nicht so schlimm.”

Moedig volhouden
Voor vrouwelijke helden houd ik mij aanbevolen. Eén schiet er mij te binnen en die wordt door haar omgeving als naïef beschouwd, Clary uit de Cazalet Chronicles van Margaret Atwood. Haar vader is verdwenen tijdens een geheime operatie in Frankrijk. Iedereen neemt aan dat hij door de Duitse bezetter is gedood, temeer omdat hij bij de bevrijding van Frankrijk niet opduikt. Zelfs zijn vrouw denkt dat hij dood is, maar dochter Clary blijft hem brieven schrijven, die ze wil overhandigen zodra hij terugkomt. Op die manier is hij meteen op de hoogte. Als ze door iedereen voor gek is verklaard, komt haar vader thuis. Het vereist veel moed om jarenlang als enige in iemand te blijven geloven, heldenmoed.

 De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld 

Als tiener woonde ik in de nieuwbouw

 Ik ben geboren in een groot, oud huis in de Haagse binnenstad, maar woonde als tiener in een nieuwbouwflat. Die was voor vijf mensen aan de kleine kant, maar dat hinderde mij niet. Wat mij dwars zat was de transparantie, overal waren ramen en de lichte gordijnen bewogen mee met de wind buiten. Ongebruikte ruimtes waren er niet en je kon je nergens terugtrekken voor de grijsheid buiten. Het was een functionele woning, een ontheemde Oekraïner was er dolblij mee geweest.

Troost van Spring
Mijn troost waren de boeken van Howard Spring (Fame is the spur, 1940). Het ging mij om de passages waarbij de hoofdpersoon de haard opstookte en de dikke gordijnen dicht deed, de Britse regen en wind effectief buitensluitend. Dat de personages succes hadden met schrijven, kwam op de tweede plaats. Loopbanen zoals Spring beschreef waren mij vele bruggen te ver.

De auteur zelf wist waar hij over schreef. Zijn vader was een freelance tuinman die stierf toen Howard twaalf was. Diens schooltijd was toen voorbij: hij moest de kost verdienen. Dat deze man zich ontwikkelde tot journalist en eindigde als veelgelezen auteur is een bewijs dat alles mogelijk is voor wie talentvol is en veel geluk heeft, al zou ik Oekraïners aanraden een minder talig beroep te kiezen.

Heimat ausradiert
Veel vluchtelingen hopen snel naar huis te kunnen. Een aantal zal echter in het gastland een nieuw leven moeten opbouwen. Als het goed is kunnen ze dan af en toe naar hun geboorteplek. Wat zij daar vinden is onduidelijk. In de Duitse tv-serie Heimat keert een succesvolle emigrant terug naar zijn dorp en wordt ontvangen door de hardhorende burgemeester. Die is erg tevreden over zijn hoortoestel. De bezoeker probeert duidelijk te maken dat zijn fabriek in de VS dat toestel heeft geproduceerd, maar dat dringt niet door. Succes in een ver land telt niet. Er is van alles in het dorp gebeurd en dat heeft de emigrant gemist. Ook thuis is hij een vreemdeling geworden.

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld

De oude wereld lijkt al ver terug

"Ik heb het ten dele aan mezelf te wijten," zegt de hoofdpersoon van Grunbergs De man zonder ziekte (2013) over zijn doodvonnis. "Ik had een paar stappen vooruit moeten denken." Die uitspraak kunnen alle politici zich aantrekken die Poetin in Oekraïne jarenlang zijn gang lieten gaan en dat zijn de meesten.
Grunbergs Sam is trouwens het symbool van veiligheid: behalve kerngezond is hij ook Zwitser. In Dubai krijgt hij echter ten onrechte de doodstraf wegens spionage. Het kan verkeren.

Onverschillig
Grunbergs roman gaat over een individu dat zijn gevoel van veiligheid verliest. Datzelfde geldt enigszins voor Sara Novic’s Girl at war (2016) over de Balkanoorlog. Sara’s girl komt uiteindelijk in New York te wonen en constateert dat ze de kantoren van de Verenigde Naties onverschillig voorbij loopt ‘terwijl ze als kind in Kroatië zoveel hoop voor haar hadden vertegenwoordigd’. Vervang VN door EU en hetzelfde geldt voor iedere Oekraïner en misschien ook voor ons West Europeanen. Sinds de val van de Berlijnse Muur waanden wij ons veilig. Rusland was op de goede weg en zou naar ons toe groeien.  

Jodiumpillen
Door de inval in Oekraïne is alles anders. Nederlandse drogisten kunnen de vraag naar jodiumpillen niet aan, zo bang zijn mensen dat Poetin een kernoorlog ontketent. We mogen aannemen dat het zover niet komt en de oorlog in Oekraïne eindigt met een compromis, bijvoorbeeld met een volkstemming in de Donbas en acceptatie van de Russische inlijving van de Krim.
Als Moskou vrede gesloten heeft, krijgen we dan weer business as usual? Of maken we een paradigm shift mee, waarbij Rusland een permanente dreiging vormt en het westen zich verschanst achter een groeiende barricade van vreselijk wapentuig. De tijd zal het leren. Zeker is nu al, dat Poetins geplande Blitzkrieg een misrekening was. Ook wordt Rusland voelbaar armer. Nu door de kosten van dit conflict en later door de noodzaak om de grotere defensiebudgetten in Europa te matchen. Zelfs na een overwinning zal alleenheerser Poetin minder stevig in het zadel zitten.

Met dank aan Cécile Sanders (research) en Angeline Jansen (eindredactie)

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld