Te grijs en de rijke wereld van de doktersroman

De grootste uitdaging bij het schrijven vind ik eigen teksten herlezen. Een fragment dat ik zo trots neerschreef, roept nu reacties bij me op als “een analfabeet doet dit beter”, “kijk, een scène voor de diepgang” en “Michiel wil weer leuk zijn”. Laatst was er een passage waar ik echt van walgde, hij leek ineens zoetig en eerder op zijn plaats in een doktersromannetje dan in de realiteitsschets die ik probeer te maken. Ik geef zo meteen het iets aangepaste fragment zodat de lezer zelf kan oordelen. Eerst wil ik vertellen over het supergestructureerde genre van de doktersroman.

Blij=Slecht
Literaire romans zijn zelden opwekkende kost en brengen vaak onaangename inzichten. Dit is bijna een kenmerk van het goede boek, de goede film en de goede muziek. Doktersromans hebben het loffelijke streven om de lezer blij te maken. Natuurlijk zullen de hoofdpersonen het moeilijk krijgen, maar het wordt niet gruwelijk. De titels stralen dan ook positiviteit uit. Recht-toe-recht-aan zijn Een perfecte date en Verliefd in Barcelona. Iets indirecter klinken Onverwacht herenigd en Onverwacht leuk. Een happy end, maar de hoofdpersoon zit er eerst even goed doorheen. Dan zijn er de titels met extra geruststelling: zoals Idylle voor twee. Dus geen gekloot met derden, gewoon mensen in witte jassen die blij zijn met elkaar.  

In één hartslag  
Al deze titels beloven dromen en ontsnapping, maar stel dat de lezer liefdesverdriet heeft en hoop zoekt? Ook aan haar heeft uitgeverij Harlequin gedacht, getuige de verhalen Onverwacht herenigd, Liefde op herhaling en – voor langdurig smachtenden - Na vijf jaar.
De omslagen van de doktersromans maken titels met medische woorden erin overbodig. Ze zijn er wél en ook varianten als In één hartslag en Op doktersadvies.
Ik heb niet de indruk dat de auteurs van de doktersromans thuis hoeven te zijn in de medische wereld. De succesvolle Marion Lennox (Diagnose verliefd), geboren in de Australische outback, was statistiek-lerares en begon te schrijven na haar tweede bevalling. Ze produceerde een imposante vijftig boeken, naast “Medical Romance” ook in het genre “Tender romance”. Ook haar biografie is een romance: “She daydreams in the garden and calls it gardening. She daydreams while travelling and calls it  research. Mostly, she indulges in her first love – romance.”

Dokter Diederik
Stellen we ons Diederik en Iris voor als collega-medici aan het eind van  een meerdaags congres. Op Iris initiatief is het tot de al gemelde liefdesnacht gekomen, verrassend en bevredigend.
Met de sleutel in de hand kijken ze elkaar aan, ze weten van elkaar wat ze denken en lachen.
“Dat was het congres,” zegt Iris. ”Het was een aparte belevenis.”
“Zeg dat wel,” antwoordt Diederik en neemt haar in zijn armen. “En weet je wat zo raar is? Ik voel me beter dan toen ik hier kwam. Ik zit wel in de shit, maar ik kan het aan. Dankzij jou.”

Schrijver op zoek naar de ware liefde

Werk, gezondheid en liefde zijn de drie thema’s van mijn verhaal. Op het werk leert mijn hoofdpersoon Diederik het hoofd boven water te houden tot zijn bedrijf bankroet gaat. Over zijn gezondheid maakt hij zich steeds meer zorgen en dat blijkt uiteindelijk terecht. Met de ontwikkeling van de liefde heb ik het moeilijk. Dat is vreemd, omdat ik me hier op bekende, zo niet platgetreden paden van de literatuur dacht te begeven. Voorbeelden genoeg, zou je denken, maar dat valt tegen.        

Chloé’s kussen
Verliefdheid was al in de Oudheid een populair thema bij schrijvers. Homerus vertelt in de Ilias over de Trojaan Paris die de Griekse koningsdochter Helena schaakt. Ovidius schrijft met Ars amandi een handleiding voor versierders, want “het wagenrennen eist kunst en zo moet ook bij de liefde kunst te baat worden genomen.” Longus beschrijft in de Griekse herdersroman Daphnis en Chloe de hartstochtelijke kussen van het verliefde stel, maar over hun huwelijk vertelt hij alleen dat ze “de eerste nacht net zo weinig sliepen als uilen”.
Vanaf de negentiende eeuw verschijnen huwelijksromans zoals wij ze kennen. Het gaat echter meestal over slechte huwelijken met jaloezie en ontrouw.
In deze massa boeken is Het bureau van Voskuil een aparte verschijning. Het huwelijk van de meegaande historicus Maarten en de altijd negatieve Nicolien is deprimerend, maar wel goed. Positiever is de uitgesproken geile relatie van Marius en Tessa die Gustaaf Peek beschrijft. Het gaat in Godin, held echter niet over een langdurig huwelijk, zoals mijn personages Diederik en Claudia hebben.   

Leuk fundament  
Wie het Volkskrant-magazine leest, krijgt de indruk dat ongeveer alle Nederlanders gescheiden zijn en – als ze niet alleengaand zijn - in samengestelde gezinnen leven. Dat is echter niet wat ik om me heen zie. Ik zie hoofdzakelijk mensen die sinds hun studietijd bij elkaar zijn, door goede en slechte tijden. Dat geldt ook voor Voskuils Maarten en Nicolien, maar van hen begrijp ik niet waarom ze bij elkaar blijven. Bij mijn vrienden snap ik dat beter: ze vinden het nog steeds leuk met elkaar.   
In het volgende fragment zitten Diederik en Claudia in een brouwcafé. Ze ruziën vaak en een vriend heeft hen aangeraden vijf positieve en vijf negatieve punten van hun verhouding op een rijtje te zetten. Het gesprek komt moeilijk op gang.

Positief ontwaken  
“Misschien verwachten we nog teveel van het leven,” oppert Diederik.
“Het gaat er nu om wat we hebben,” zegt Claudia streng. “ Wat we samen wél goed doen.”
Ze drinken zwijgend, dan spreken ze op hetzelfde moment exact dezelfde woorden, alleen de volgorde van de laatste drie verschilt.
“Dat we elke dag samen wakker worden en in bed ontbijten,” zegt Diederik, terwijl Claudia de zin eindigt met “ontbijten in bed”. Ze lachen, opgelucht dat de kop eraf is. Andere positieve punten volgen: rekening houden met elkaar, elkaar steunen bij conflicten met derden, interesse voor elkaars hobbies. Dan valt er weer een pauze. Het ligt voor de hand om de goede seks te noemen, maar juist dit deel van de verhouding is sleets geworden. Claudia vindt de oplossing:
“Zoenen, dat doen we vaak, dat is altijd fijn.”
En over de tafel heen kussen ze langdurig. Daarna bespreken ze de positieve punten in meer detail, nemen nog een paar bieren en lopen stevig gearmd naar huis. Snel genoeg zullen de negatieve punten aan de orde komen, maar nu nog niet.

Terugblikken op president Trump

Schrijven zou je moeten doen in een ivoren toren, wat dat betreft was ik op Lesbos nog te dicht bij GSM-masten en internetkabels. Ook daar zou ik ernstig afgeleid zijn door de verbijsterende verkiezingsoverwinning van Donald Trump.
Het zal mijn journalistenachtergrond zijn, maar ik moet daar dan over schrijven en de enige plek daarvoor is mijn roman. Daarin hebben eerder de aanslagen in Parijs en de vluchtelingencrisis een plaatsje gekregen, meer uit mijn professionele behoefte dan wegens de dwingende relevantie voor het verhaal. Wel zijn nieuwsfeiten illustratief voor de omgeving waarin mijn personages zich ontwikkelen. 

President Tsaar
Veel nieuwsfeiten zijn een hele roman waard, zoals A.F.Th. van der Heijden laat zien. Naar aanleiding van het neerschieten van MH 17 boven Oekraïne schrijft hij de NRC-feuilleton  President Tsaar op Obama Beach die als boek zal worden uitgegeven. Bij het vierde deel van de cyclus De tandeloze tijd liet hij zich mede inspireren door de dood van de verslaafde kraker Hans Kok in een Amsterdamse politiecel in 1985. Dit deel, Advocaat van de hanen, verscheen echter vijf jaar na Koks dood. Die had zijn actualiteit natuurlijk verloren. En dat is het probleem van nieuwsfeiten: tegen de tijd dat een boek verschijnt zijn ze vergeten of achterhaald.

A proud immortality
Dat probleem wil ik oplossen door Diederik en Claudia op te voeren als Trump twee jaar president is. Insjallah rolt Te grijs dan van de pers. Claudia heeft nooit verwacht dat de vastgoedtycoon in het Witte Huis veel voor elkaar zou krijgen. Als goed historicus heeft ze Democracy (1880) gelezen van Henry Adams over een president die net als Trump een outsider is. “He came to Washington determined to be the Father of his country, to  gain a proud  immortality – and re-election.” In de slangenkuil van D.C. ontdekt hij echter dat zijn macht veel te beperkt is om deze ambities te verwezenlijken.

Trumps zwakke score
Diederik verliest bijna de macht over het stuur als de nieuwslezer het meldt: de PVV is in de peilingen gestegen tot zestig zetels. Hij schreeuwt naar Claudia.
”Zometeen krijgen we nog een regering met die eikel aan het hoofd! Dan is de rechtsstaat zo afgeschaft.”
Maar zijn vrouw is niet onder de indruk.
“Weet je nog dat we in 2016 bang waren voor Donald Trump? We zaten toen ook in de auto, mama was gevallen. Jij zei: linke soep, Trump is dikke maatjes met Poetin en wil zich losmaken van Europa. En wat is er gebeurd?”
Met Wilders zo goed als aan de macht in Nederland vindt Diederik dit een irrelevant gesprek. Bovendien weet hij niet meer wat hij precies gezegd heeft. Claudia vervolgt: ·
“Toen Poetin groene mannetjes naar Estland stuurde, was de vriendschap snel voorbij. En Trump versterkte de Amerikaanse troepenmacht in Europa. En wat de andere beloftes betreft: die versnelling van de groei is er niet gekomen en Obamacare bestaat voort onder een nieuwe naam. Homostellen mogen nog steeds geen kinderen adopteren, die belofte is hij nagekomen. Geen score om wakker van te liggen.”
“Tenzij je een homostel met kinderwens bent.”
Diederik begrijpt zelf niet waarom hij dit zegt en vraagt: “Ben je dan echt niet bang voor Wilders?”

Het kind komt er zelden aan te pas in de roman

Sinds ik zelf kinderen heb, mis ik ze in de literatuur. Natuurlijk, in het rijk der letteren heeft het kind een eigen uitgestrekt domein. Naast prinsen, olifanten, schildpadden, eenden en sleepboten vinden we hier vaak kinderen in de heldenrol. Het ondeugende stelletje Jip en Janneke en de kraanwagenchauffeur Pluk van de Petteflet zijn hoofdpersonen; volwassenen als juffrouw Helderder heeft Annie M.G. naar een bijrol verwezen. We hebben het hier over boeken voor kinderen, maar er is een grensgebied. Het geheime dagboek van de 13 ¾ jaar oude Adrian Mole (Sue Townsend) sluit ook aan op de belevingswereld van volwassenen.

Ontluikend jeugd
In het volwassenensegment figureert het kind vooral in coming-of-age-romans zoals Lolita van Wladimir Nabokov en Het verdriet van België van Hugo Claus. Thomas Lindblad (oa De jonge reiziger-trilogie) geeft op zijn website ruime leeftijdsgrenzen, maar de ondergrens is toch de leeftijd van het seksueel ontwaken.
Preseksuele kinderen zijn als hoofdpersoon niet populair. Ook als bijfiguur zijn ze dun gezaaid. Ik maak me sterk dat er in de literatuur meer en liefdevoller over huisdieren van personages is geschreven dan over hun kinderen. Romanpersonages hebben vaak geen kinderen en dat weerspiegelt misschien een kinderarme auteurswereld. Sommigen schrijvers vinden zelfs dat je moet kiezen tussen kinderen krijgen of boeken maken. Als dat gelijk hebben ben ik behoorlijk zuur, want ik heb drie zoons en een dochter.

Rijkdom aan trekhaken
Mijn verhaal overziend, constateer ik helaas dat Sheba, de zoon van Diederik en Claudia, zelden voorkomt en maar één keer als kind. Dat fragment beschrijft hoe Diederik met zijn peuter aan de hand naar de crèche wandelt.
Sheba richt alle aandacht op de geparkeerde auto’s. Telkens als hij een trekhaak ziet, meldt hij dat, blij over de rijkdom van zijn wereld. Bij een op de stoep geparkeerde auto staat hij stil en constateert hoofdschuddend.
“Mag niet.”
”Nee,” zegt Diederik. “Mag niet.”
En dan zetten ze hun expeditie voort. Bij de crèche aangekomen, pakt Sheba de hand van zijn vader steviger vast, wetend dat het afscheid aanstaande is. Terwijl Diederik zijn jasje uittrekt en de schoentjes door slofjes vervangt, begint hij echter onrustig te bewegen in de richting van het lokaal van zijn groep. Daar zit een vriendje een houten puzzel te maken en Sheba schuift zo snel mogelijk bij hem aan.
“Beestje,” roept hij opgewekt, want het is een puzzel met lieveheersbeestjes. Afwezig geeft hij Diederik een afscheidskus, afgeleid door de overvloed aan leuks op deze geweldige dag. Diederik loopt in gedachten naar buiten. Gretigheid, die is hij praktisch kwijtgeraakt, die geldt bij hem alleen nog voor chocoladerozijnen.