Francoise H. en het vertalersdilemma

Nu de coronacrisis op zijn retour lijkt, begin ik weer liedjes te verzamelen voor het jaarlijkse zangavondje in december. Naast Patsy (“ook al woon je in een krot, met de huisdeur kapot”)  wil ik ook Ton meilleur ami doen. Eerder hebben we al Tous les garcons et les filles gedaan van Francoise Hardy en dit lied is net zo zingbaar. Bovendien is er een Engelse versie, wat het lied toegankelijker zou maken.  

Terughoudende Engelsman
Bij het beluisteren van beide versies kwam ik echter voor een verrassing te staan. In het Frans vertelt Francoise haar minnaar dat zijn beste vriend haar zijn liefde heeft verklaard en zij hem heeft afgewezen.

In het Engels is zij verliefd op een terughoudende vriend en zingt:
If we are only friends
why don’t you dance
with someone new,
Zolang hij haar liefde niet verder dan kussen beantwoordt, blijven ze immers only (very good) friends.  
Zelfde lied, andere inhoud.    

Rare Klara
Nu is vertalen altijd moeilijk, ook als de schrijvers zich begrepen voelen. “Ik kan me geen twee Nederlandse heren indenken die ik liever door de krochten van mijn brein laat dwalen dan jullie,” zei de Britse schrijver David Mitchell (The cloud atlas 2004) over zijn vertalers. Ook de Schotse Ali Smith (Autumn 2016, Winter 2020) geeft vertalers vrijheid: “I think they pretty much have to write the book anew and find a way to make it work in each language.” Tegenover de rekkelijken staan de preciezen, die bijvoorbeeld in de vertaling de verwarrende Russische naamgeving willen behouden.
De vertaler van Kazuo Ishiguro’s bizarre Klara and the sun (2021) definieert haar vertalingsdilemma: “namen en labels ook in vertaling hun ongebruikelijke karakter (laten) behouden, al moet de lezer wel onmiddellijk duidelijk zijn wat Klara ermee bedoelt.” De auteur zelf is gelatener en wil alleen “dat mijn woorden de vertaling overleven.”    

Jagger’s gelijk
Ik denk dat weinig vertalers weg zouden komen met zo’n verschil in inhoud als tussen Ton meilleur ami en Only friends. Kun je trouwens bij eenzelfde melodie zulke verschillende emoties uitdrukken? De liedjes zijn beide overtuigend. Misschien hebben ze dezelfde  zwoelheid. De inhoud van de Franse tekst ondersteunt die niet. Zij moet uitgaan van de zangeres. De Rolling Stones wisten het ook: It’s the singer, not the song.”

Met dank aan Cécile Sanders (research) en Angeline Jansen (eindredactie)

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld 

Verwelken nog altijd vrouwelijk taboe

“Slijtage,” zei de medisch specialist over mijn verstijvende rechter wijsvinger. “Oefenen kan nooit kwaad, maar tot verder buigen leidt het niet.” En aan de hand van de röntgenfoto’s legde ze uit waarom. Geschokt verliet ik de spreekkamer. Zeventig jaar ben ik en dan al moet ik dealen met onomkeerbaar functieverlies. Mijn muzikale dromen kan ik vergeten, met een stijve tokkelvinger. En mijn onvermogen om rechts een pen vast te houden is definitief: ik zal nooit meer rechts schrijven.  

Museale pen
De pen en het handschrift zijn op weg naar het museum, maar alsnog kwam deze confrontatie met de ouderdom als een schok. De hoofdpersoon uit mijn roman Een kleine promotie kan zijn borst natmaken. Zijn potentiestoringen zijn vreselijk op zichzelf, maar slechts het begin van een algemener functieverlies. Er zijn belangrijkere dingen dan seks. Bovendien zijn er vele vormen van bevredigende koestering.

Aftakelen blijft natuurlijk deprimerend. Ontkenning kan helpen, maar alleen tijdelijk. Humor is een tegengif tegen versombering en heeft een duurzamere werking. Een literair voorbeeld van ontkenning is De 100 jarige die uit het raam klom en verdween van de veertiger Jonas Jonasson (2009). Humoristische beschouwing is het wapen van de bejaarde Jeroen Brouwers. In Cliënt  E. Busken (2020) beschrijft hij een dag in een tehuis voor demente bejaarden: “Onder de douche kan ik me aan de grijpstangen staande houden of op de afgedekte toiletpot plaatsnemen.” Ook de er op volgende tandpoetsscène is zo droevig, dat je erom moet lachen.      

Potente vrouwen
Jarenlang leek de ”verwelkende levensfase” het monopolie van mannelijke schrijvers, die bij voorkeur het mannelijk verval bespreken. “Het vrouwelijke verlangen begeerd te blijven worden is kwetsbaar, misschien wel een taboe,” zegt Marja Pruis (De Groene nr. 11, 2014) in een enigszins seksistische verklaring. De sexual drive is immers niet beperkt tot mannen en vrouwen blíjven bovendien potent. Over de verlangens des vlezes hebben vrouwen echter weinig geschreven en dan gaat het nog vaak over het fijne gevoel daarvan bevrijd te zijn.
Duidelijk is, dat er nog een groot terrein ligt te wachten op ontginning door vrouwelijke en mannelijke schrijvers. Ontkenning is nu troef, zoals blijkt uit de flaptekst van boeken van vrouwen. Die laten meestal de geboortedatum van de schrijfster discreet weg.

Met dank aan Cécile Sanders (research) en Angeline Jansen (eindredactie)

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld

Na KZ-bordeel weet ik genoeg

Het bordeel voor gevangenen in het Nazi-kamp Buchenwald zal me blijven achtervolgen. Zo levert elk boek, elke film en elk aandenken aan die tijd mij kennis op die me belast. Om precies die reden heb ik een decennium geleden W.L. Shirers standaardwerk The rise and fall of the Third Reich (1959) terzijde gelegd bij het hoofdstuk over medische proeven op gevangenen. Ik las gruwelijke details en wist dat er nog meer zouden komen, die niets zouden toevoegen aan mijn inzichten, maar me levenslang zouden kwellen.

Anne van het plein
Na het dichtslaan van Shirer heb ik toch nog een boek over WOII gelezen, namelijk Anne Frank was niet alleen. Het Merwedeplein 1933-1945 van Rian Verhoeven (2019). Het Merwedeplein is om de hoek en het boek was een verjaardagscadeau, vandaar. Verhoeven beschrijft hoe welvarende Joodse Duitsers zich aan het plein vestigden om aan de antisemitische politiek van hun geboorteland te ontkomen. Naarmate Nazi-Duitsland het ene na het andere buurland inlijfde, verminderde het gevoel dat het neutrale Nederland veilig was. Otto Frank probeerde in Engeland een bedrijf op te zetten. Dat mislukte en toen de Nazi’s Nederland binnenvielen, zaten hij en andere nieuwe Nederlanders aan het plein in de val. Ze wisten in grote lijnen wat hen te wachten stond, maar waren machteloos tegen de elkaar opvolgende maatregelen. De beklemming van die lange periode was niet tot mij doorgedrongen en zo leverde dit boek opnieuw nutteloze, maar belastende kennis op.

Mahnmal bij Dodenweg
Het bezoek aan Buchenwald kwam voort uit het plan om één Konzentrationslager (KZ) te bekijken. Op de weg van de camping naar Weimar passeerden we steeds een Mahnmal van het kamp, dus het lag voor de hand de Dodenweg naar het kamp in te slaan.
Langs de keurige en nog altijd bewoonde flats van de bewakers kwam je bij de poort van het KZ en een gedeelte van de omheining. Dit stukje maakte duidelijk waarom er nooit iemand is ontsnapt. Wel kwamen sommige gedetineerden na een paar jaar vrij, want Buchenwald was een strafkamp, onder andere voor tegenstanders van Hitler en – na de Duitse nederlaag – van Stalin. Of in de Russische periode het bordeel nog bestond, weet ik niet. Onder de Nazi’s was het een instelling om coöperatieve gevangenen te belonen en om geld te verdienen, want de gedetineerden moesten betalen en de prostituees deden hun werk gratis.

Ooit succesvol
Het bestaan van het bordeel, waarvan alleen het stenen fundament over is, leidt tot de vraag, hoe het mogelijk was dat ten onrechte gedetineerden hun gerief haalden bij hun lotgenoten. De bezoekers waren slachtoffer, maar ook dader.
Zo bracht dit bezoek een nieuw aspect van de Naziterreur aan het licht dat mij de rest van mijn leven zal achtervolgen. Er valt ongetwijfeld nog veel te leren over de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, maar ik, ik weet genoeg.

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld

  

Inspirerend schilderij geeft vertrouwen in hoofdpersoon

De lekke band, meteen na vertrek, had een waarschuwing moeten zijn dat de reis naar Zwitserland moeizaam zou verlopen. Terwijl het allemaal zo simpel had geleken. Opnieuw naar de Blüemlisch Alp-berghut klimmen en daar overnachten, vervolgens mijn dochter in Bazel bezoeken en met haar bij het Paul Klee-museum het schilderij bekijken dat deze week centraal zou staan in het blog.

Geïnspireerde Dodo
In de redactie van Dodo, het schrijversblad voor de omroep, zat iemand die alles van zijn personages wist, ook details die in het verhaal geen rol speelden. Ik was stinkend jaloers op hem. Ik wist net genoeg om een verhaal te schrijven, meer inspiratie had ik niet. Dat gold voor de drie hoofdpersonen in In de schaduw van de Wolkenkrabber en ook voor de twee hoofdpersonen van Een kleine promotie. Maar plotseling, een jaar na voltooiing van het manuscript, begreep ik ineens wat bij Diederik en Claudia aan de muur van de woonkamer hing: het hierboven afgebeelde Burg und Sonne van Paul Klee. Het boek was toen al gedrukt, maar deze ontdekking bewees dat ik meer was dan een schepper van typetjes. Dat ik levende mensen had geschapen.

Zelfs geen poster
De bergtocht was een ramp. Op de uitputtende weg omhoog gleed ik uit en moest uit een machteloze positie overeind geholpen worden. Tijdens de afdaling kreeg ik op een steil stuk een paniekaanval en kon alleen centimeter voor centimeter bevend omlaag kruipen. Ik was zo meelijwekkend dat een mede-daler mijn rugzak overnam.

Het bezoek aan het Paul Klee Zentrum verliep eveneens dramatisch. Wegens het kleurverschil tussen de afbeeldingen op internet wilde ik het schilderij in het echt zien, voor ik erover schreef. Dus ik, met vrouw en dochter, van Bazel naar Bern. Door Strassenarbeiten en een ongeluk werd dat een lange tocht. In het Zentrum hingen bijna alleen etsen en tekeningen. De huidige selectie van ten toon gestelde werken bevatte maar een paar schilderijen. Burg und Sonne was daar niet bij, het museum had zelfs geen poster van dit beroemde werk.

Ooit succesvol
Overbodig te melden dat files de terugweg naar Bazel flink vertraagden en ik de lift moest nemen naar de flat van mijn dochter, omdat trappen lopen te pijnlijk was. Toch krijg ik bij het schrijven van deze post een tevreden gevoel. Het feit blijft dat Diederik een vrolijk schilderij in de woonkamer had ophangen. Klees schilderij herinnert mij eraan dat hij vóór zijn kleine promotie een positieve en succesvolle man was. Maatschappelijk succes is voor hem als pensionado onwaarschijnlijk, maar positief wordt hij weer.  

De simpelste manier om te reageren is via facebook of michiel.nooren@outlook.com. Onder dit blog komt het reactieveld tevoorschijn als je klikt op Opmerkingen. Klik de klaplijst achter Reageer als open en klik op Naam/URL. Voer je naam in en als URL: www.mn.nl. Jouw naam komt dan in het reactieveld